Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων

Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης & Φυτογενετικών Πόρων

Γενική Διεύθυνση Αγροτικής Έρευνας
Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός "ΔΗΜΗΤΡΑ"

en | el

FruitTrees2Safeguard

Τίτλος έργου:  ‘Ανάπτυξη της δενδροκομίας φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων με τη διατήρηση και οργάνωση της τράπεζας γενετικού υλικού, τη δημιουργία μητρικών φυτειών για την παραγωγή πιστοποιημένου πολλαπλασιαστικού υλικού και την αξιολόγηση, αξιοποίηση και βελτίωση τοπικών ποικιλιών’

‘Promoting fruit tree cultivation though maintaining and organizing the field gene bank collection, creating parent plants for the production of certified propagating material and evaluating, exploiting and improving autochthonous cultivars.’

Ακρωνύμιο έργου:  FruiTrees2Safeguard

Κωδικός έργου: Τ1ΕΔΚ-05438

Διάρκεια: 3,5 χρόνια (Ιούλιο 2018 – Δεκέμβριο 2021)

Συνολικό κόστος: 710.000 ευρώ

Συντονισμός και επιστημονικά υπεύθυνη: Dr Παυλίνα Δρογούδη, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο της δράσης «ΕΡΕΥΝΩ-ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ-ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και εθνικούς Πόρους μέσω των Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα

Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία (ΕΥΔ ΕΠΑνΕΚ) και Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης και Εφαρμογής Δράσεων στους τομείς έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας (ΕΥΔΕ ΕΤΑΚ).

Αντικείμενο

Οι τοπικές ποικιλίες οπωροφόρων δένδρων είναι απαραίτητο πρωταρχικό υλικό για τη δημιουργία νέων ποικιλιών γιατί περιέχουν μοναδική συστάδα γονιδίων που διασφαλίζουν τα χαρακτηριστικά της προσαρμοστικότητας και της παραγωγικότητας. Η Τράπεζα Γενετικού Υλικού (ΤΓΥ) Φυλλοβόλων Οπωροφόρων δένδρων της χώρας μας βρίσκεται στο Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων, είναι κατοχυρωμένη σε ανάλογες τράπεζες ευρωπαϊκών χωρών και δραστηριοποιείται σε δράσεις αξιολόγησης τοπικών ποικιλιών. Αντικείμενο της πρότασης ‘FruitTrees2Safeguard’ είναι η εύρεση, διάσωση, in situ αξιολόγηση, η μελέτη και ανάδειξη των ιδιαίτερων βιοχημικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών τοπικών ποικιλιών, καθώς και η οργάνωση και ο εμπλουτισμός των τραπεζών γενετικού υλικού.

Από τις αυτονόητες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της ελληνικής δενδροκομίας αλλά και το εμπόριο φυτωριακού υλικού είναι η διατήρηση γενετικού πολλαπλασιαστικού υλικού απαλλαγμένου από συγκεκριμένα παθογόνα που αναφέρονται στο νομοθετικό πλαίσιο και η ύπαρξη μητρικών φυτειών για εμβολιοληψία. Αντικείμενο του παρόντος έργου είναι ο έλεγχος φυτοϋγείας των γενοτύπων που ήδη υπάρχουν στην ΤΓΥ αλλά και άλλων που θα εισαχθούν με εξερευνητικές αποστολές για την παρουσία ιών, ιοειδών και φυτοπλασμάτων.

Οι ποικιλίες οπωροφόρων δένδρων που χρησιμοποιούνται σήμερα από τους παραγωγούς, ξενικές στη συντριπτική τους πλειοψηφία, δεν έχουν αξιολογηθεί ως προς την προσαρμοστικότητά τους στα διάφορα μικροκλίματα της χώρας μας. Πριν από 4 χρόνια εγκαταστάθηκαν 134 νέες ξενικές ποικιλίες ροδακινιάς, νεκταρινιάς, κερασιάς, μηλιάς και αχλαδιάς στο ΤΦΟΔ με τη χρηματοδότηση 17 ιδιωτικών και συνεταιριστικών φορέων. Με το προτεινόμενο έργο θα είναι δυνατή η πραγματοποίηση της αξιολόγησης αγρονομικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών νέων και ξενικών ποικιλιών φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων.

H καλλιέργεια βιομηχανικού ροδάκινου κατέχει τη μεγαλύτερο ποσοστό παραγωγής ροδάκινων και η χώρα μας είναι η πρώτη χώρα παραγωγής και εξαγωγής κονσέρβας ροδάκινου στον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά λίγα έχουν γίνει ως προς την εισαγωγή νέων ποικιλιών και σήμερα αποτελεί πρόβλημα το ότι η παραγωγή βασίζεται σε λίγες ποικιλίες στις οποίες υπάρχουν μεταλλάξεις και γενότυποι με αλλοιωμένα ή αξιόλογα χαρακτηριστικά, που όμως δεν έχουν χαρακτηριστεί. Αντικείμενο του παρόντος έργου θα είναι να βρεθούν οι αξιόλογες μεταλλάξεις βιομηχανικού ροδάκινου in situ,  να γίνει φαινοτυπικός και γενοτυπικός χαρακτηρισμός και να δημιουργηθούν προβασικές και μητρικές φυτείες εμβολιοληψίας βλαστών για πολλαπλασιασμό.

Σήμερα με την πλήρη αλληλούχιση των γονιδιωμάτων της ροδακινιάς, μηλιάς και αχλαδιάς  όπως και των αντίστοιχων παθογόνων αιτιών των ασθενειών της φαιάς σήψης και του φουζικλαδίου υπάρχουν πολύτιμα εργαλεία και δεδομένα για την εφαρμογή αυτών των τεχνικών και των συντόμευση του βελτιωτικού χρόνου κατά την επιλογή των υπέρτερων ποικιλιών/γενοτύπων. Γενότυποι/ποικιλίες με αυξημένη ανθεκτικότητα στις παραπάνω ασθένειες θα αναλυθούν με στοχευόμενη αλληλούχιση μέρους του γονιδιώματός τους προσφέροντας καλύτερη κατανόηση του μηχανισμού της μοριακής αναγνώρισης και της επαγόμενης ανθεκτικότητας σε βιοτικές καταπονήσεις.

Στόχοι

Οι κύριοι στόχοι της ‘FruitTrees2Safeguard’ είναι:

  • Εύρεση, διάσωση και in situ αξιολόγηση τοπικών απειλούμενων ποικιλιών φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων.
  • Προσδιορισμός βιοχημικών και γενοτυπικών χαρακτηριστικών τοπικών ποικιλιών.
  • Μοριακός γενετικός χαρακτηρισμός των ειδών και ποικιλιών
  • Έλεγχος της φυτοϋγείας, εξυγίανση και δημιουργία προβασικών και μητρικών φυτειών.
  • Αξιολόγηση νέων ξενικών ποικιλιών ροδακινιάς, κερασιάς, μηλιάς και αχλαδιάς.
  • Προσδιορισμός γενοτύπων βιομηχανικού ροδάκινου με αξιόλογα χαρακτηριστικά.
  • Αξιολόγηση της ανθεκτικότητας τοπικών και ξενικών γενοτύπων/ποικιλιών σε σημαντικές ασθένειες
  • Ανάπτυξη μοριακών λειτουργικών δεικτών, γονιδιωματικές, αναλύσεις & υποβοήθηση προγραμμάτων γενετικής βελτίωσης ως προς την ανθεκτικότητα σε ασθένειες και άλλα ποιοτικά χαρακτηριστικά.

Συμμετέχοντες

Dr. Παυλίνα Δρογούδη, drogoudi@otenet.gr
Δρ. Θωμάς Σωτηρόπουλος, thosotir@otenet.gr
Δρ. Γεώργιος Παντελίδης, gpantelidis76@gmail.com
Δρ. Αντώνιος Ζαμπούνης. antbio@yahoo.gr
Δρ. Ιωάννης Μάνθος, manthosjo@yahoo.gr
Κωνσταντίνος Καζαντζής, nagrefpi@otenet.gr

Το Τμήμα Φυλλοβόλων Οπωροφόρων Δένδρων Νάουσας έχει περισσότερο από 50 χρόνια δραστηριότητας σε θέματα εφαρμοσμένης έρευνας για την αξιολόγηση και δημιουργία νέων ποικιλιών, την ανάπτυξη μεθόδων καλλιέργειας (π.χ. επεμβάσεις με σκοπό την αύξηση της παραγωγής, βελτίωση της ποιότητας και προστασία από παγετό, εφαρμογή μη-καταστροφικών μεθόδων προσδιορισμού του σταδίου ωρίμανσης), τη μελέτη αιτιών μειωμένης καρπόδεσης και τη φυτοπροστασία. Συμμετέχει σε δράσεις της ECPGR και EUFRIN για την αξιολόγηση και διάσωση φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων. Διατηρεί την Τράπεζα Γενετικού Υλικού φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων στην Ελλάδα (>1100 ποικιλίες). Γνωμοδοτεί προς το ΥπΑΑΤ, ΕΛΓΑ ή άλλους φορείς σε δενδροκομικά θέματα και μεταφέρει τεχνογνωσία σε συνεταιριστικούς φορείς, γεωπόνους και παραγωγούς απ’ όλη την Ελλάδα με τη δημιουργία αμφίδρομης διαρκούς επικοινωνίας.

Δρ. Βαρβάρα Μαλιόγκα,  vmaliogk@agro.auth.gr
Δρ. Νικόλαος Κατής, katis@agro.auth.gr
Δρ. Ασημίνα Κατσιάνη, meniakats@yahoo.gr

Το Εργαστήριο Φυτοπαθολογίας του Τμήματος Γεωπονίας του ΑΠΘ έχει μακρόχρονη παράδοση ερευνητικής δραστηριότητας σε θέματα μελέτης της αιτιολογίας ιολογικών ασθενειών, την ανάπτυξη μεθοδολογιών ανίχνευσης και ταυτοποίησης των αιτίων τους, την επιδημιολογία ιολογικών ασθενειών καθώς και την ανάπτυξη και αξιολόγηση μεθοδολογιών αντιμετώπισης ασθενειών των φυτών. Για περισσότερα από 10 χρόνια οι Β. Μαλιόγκα και Ν. Κατής ασχολούνται με το χαρακτηρισμό ιών των καρποφόρων δέντρων, ανάπτυξη νέων μοριακών μεθόδων ανίχνευσής τους καθώς και εξυγίανση πολλαπλασιαστικού υλικού από ιούς, ιοειδή και φυτοπλάσματα. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια δίνεται έμφαση στην εφαρμογή της τεχνολογίας της NGS στην ανίχνευση ιών των δενδρωδών καλλιεργειών. Οι ερευνητικές δραστηριότητες του Εργαστηρίου Φυτοπαθολογίας χρηματοδοτήθηκαν/ούνται από πληθώρα ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων από Εθνικούς ή Ευρωπαϊκούς πόρους.

ΛΟΓΌΤΥΠΟ

Δρ. Παναγιώτης Μαδέσης, pmadesis@certh.gr

Το ΙΝΕΒ-ΕΚΕΤΑ δραστηριοποιείται στην Αγροβιοτεχνολογία όπου συμβάλλει καθοριστικά στη γενετική χαρτογράφηση, την αξιοποίηση και ανάδειξη της Ελληνικής βιοποικιλότητας. Eίναι το μοναδικό εξειδικευμένο Ερευνητικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα για τη Γενετική των Φυτών και τη Γονιδιωματική, μεταγραφομική και μεταγενομική ανάλυση. Διαθέτει εκτενή εμπειρία σε πολλά εθνικά, ευρωπαϊκά και διεθνή έργα Ε & Α, καθώς και παροχή υπηρεσιών και μεταφορά τεχνολογίας των αποτελεσμάτων της έρευνας. Σε συνεργασία με παραγωγούς, επιχειρήσεις και ακαδημαϊκούς φορείς (i) ταυτοποιεί με σύγχρονο τρόπο, με την χρησιμοποίηση –ομικών τεχνολογιών, είδη και ποικιλίες από τη χλωρίδα και πανίδα της χώρας μας και διατροφικά προϊόντα από τα συγκεκριμένα είδη και ποικιλίες (ii) καθοδηγεί την ανάπτυξη βελτιωμένων ποικιλιών και αναπτύσσει νέα τρόφιμα με ιδιαίτερα θρεπτικά χαρακτηριστικά και (iii) αξιοποιεί διάφορους μικροοργανισμούς και φυτά σαν «εργοστάσια» παραγωγής υλικών υψηλής αξίας με περιβαλλοντικά φιλικό τρόπο. Επιπλέον Η ομάδα του Δρ. Μαδέση του ΙΝΕΒ έχει βραβευτεί για την συμβολή του στην έρευνα από το ΥΠΑΑΤ και τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και επίσης συμμετέχει με επιτυχία σε ερευνητικά προγράμματα της ΓΓΕΤ, ευρωπαϊκά και ιδιωτικά συμβόλαια.

Κωνσταντίνος Αποστόλου, delcof@delcof.gr
Δρ. Χάρης Δάνης, qualab@delcof.gr
Ολυμπία Αποστόλου

Iδρύθηκε από τον κλάδο της κονσερβοποίησης φρούτων, ως ένα οριζόντιο δίκτυο το οποίο, ενεργεί προς τα συμφέροντα του συνόλου. Ασχολείται με την ποιότητα, τη διασφάλιση και την προώθηση της ελληνικής κομπόστας, την ανάδειξη της διατροφικής αξίας και της ποιότητας της, την αντιμετώπιση των προστατευτικών φραγμών στο ελεύθερο εμπόριο εναντίον των προϊόντων τους, την έρευνα και ανάπτυξη προϊόντων, τη μελέτη των κοινών προβλημάτων και την προώθηση λύσεων.

κ. Χάρης Τσεσμελής, tsesmelis1@gmail.com

Η εταιρία ιδρύθηκε το 1997 με αντικείμενο την φυτωριακή παραγωγή οπωροφόρων δενδρυλλίων. Τα τελευταία 15 χρόνια σε συνεργασία με Οργανισμούς του εξωτερικού έχουν υπογραφεί συμβόλαια για την προώθηση νέων ποικιλιών με τον όρο της διατήρησης της κατοχυρωμένη πατέντας στην Ελληνική επικράτεια. Ένας δεύτερος πιο πρόσφατος τομέας είναι και η καλλιέργεια οπωροφόρων δένδρων και η παραγωγή φρούτων με εξειδίκευση στα πυρηνόκαρπα είδη.

_________________________________________________________

Ως εξωτερικοί σύμβουλοι διευθύντριας την πορεία του έργου παρακολουθούν οι:

Δρ. Ελένη Μαλούπα διευθύντρια του ΙΓΒ&ΦΠ και

ομότιμος καθηγητής δενδροκομίας του ΑΠΘ Δρ. Μιλτιάδη Βασιλακάκη

Δράσεις διάχυσης των αποτελεσμάτων του έργου

     

Παρουσιάσεις σε Ημερίδες

  • Διάλεξη με τίτλο «Αίτια μειωμένης παραγωγής πυρηνοκάρπων που καταγράφηκαν τα τελευταία έτη στην Ημαθία» της Π. Δρογούδη σε ημερίδα που έγινε στην Βέροια στις 06/02/2019 με θέμα ‘Μέλισσα και βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη, μετά από πρόσκληση από την διοργανώτρια βιομηχανία ΑΣΠΙΣ ΑΕ. Στην διάλεξη παρουσιάστηκαν αποτελέσματα χρόνου άνθησης και καρπόδεσης σε διαφορετικές ποικιλίες ροδακινιάς που αξιολογούνται στο ΤΦΟΔ.
  • Διάλεξη με τίτλο «Αποτελέσματα μελετών επί της εμφάνισης σπασμένων πυρήνων στα ροδάκινα» του Γ. Παντελίδη σε ημερίδα που έγινε στην Βέροια στις 06/02/2019 με θέμα ‘Μέλισσα και βιώσιμη αγροτική ανάπτυξη, μετά από πρόσκληση από την διοργανώτρια βιομηχανία ΑΣΠΙΣ ΑΕ. Παρουσιάστηκαν αποτελέσματα αξιολόγησης απόδοσης και ποιοτικών χαρακτηριστικών διαφορετικών ποικιλιών κονσερβοπ. Ροδάκινου.
  • Διάλεξη με τίτλο «Αξιοποίηση της βιοποικιλότητας φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων για τη βιολογική γεωργία» της Π. Δρογούδη σε ημερίδα που έγινε στην Agrotica, Θεσσαλονίκη στις 31/01/2020 με θέμα «Οπωροφόρα και Βιολογική Γεωργία στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Βιοποικιλότητα, οργανική βελτίωση, πολλαπλασιαστικό υλικό».
  • Συμμετοχή της Π. Δρογούδη σε διάλεξη με τίτλο «Κλιματική αλλαγή και επιπτώσεις στη δενδροκομία» των Α. Μολασιώτη, Δρογούδη και Γ. Παντελίδη» σε ημερίδα που έγινε στην Agrotica, Θεσσαλονίκη στις 31/01/2020 στο 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Agrotica “Κλιματική αλλαγή και γεωργία. Παρουσιάστηκαν δεδομένα χρόνου άνθησης και ωρίμανσης διαφορετικών ποικ ροδακινιάς και επιπτώσεις βροχόπτωσης σε διαφορετικές ποικιλίες ροδακινιάς.
  • Διάλεξη με τίτλο «Αντιοξειδωτική ικανότητα σε φρούτα και ξηρούς καρπούς: συσχετίσεις με εμπορικά χαρακτηριστικά και επίδραση περιβαλλοντικών και καλλιεργητικών παραμέτρων» της Π. Δρογούδη σε ημερίδα που έγινε στην ΔΕΘ HELEXPO, DETROP, στην Θεσσαλονίκη στις 22/02/2020 με θέμα «Αρωματικά φαρμακευτικά φυτά και Ελληνικές υπερτροφές-Ισχυρός οικονομικός μοχλός ανάπτυξης». Παρουσιάστηκαν αποτελέσματα αξιολόγησης τοπικών ποικιλιών.
  • Διάλεξη με τίτλο “Αίτια μειωμένης παραγωγής πυρηνόκαρπων και συστάσεις για επιτυχημένη επικονίαση” του Γ. Παντελίδη σε ημερίδα που έγινε στο Κέντρο ¨ΔΗΜΗΤΡΑ¨ Αγ. Μάμα στις 30/07/2020 με θέμα ‘”Γεωργία μαζί ή χωρίς τις μέλισσες”, με την συνδιοργάνωση του δήμου Νέας Προποντίδας και του Ινστιτούτου Μελισσοκομίας ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ. Παρουσιάστηκαν αποτελέσματα χρόνου άνθησης και ωρίμανσης διαφορετικών ποικιλιών ροδακινιάς και καρπόδεσης.

 

Εργασίες σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά

 

Παρουσιάσεις σε Συνέδρια

  • Προφορική παρουσίαση του Δρ. Θ. Σωτηρόπουλου σε συνέδριο του EUFRIN Working Group “Apple & Pear Variety & Rootstock Testing”, 14-16 Μαρτίου 2019. Βουκουρέστι, Ρουμανία. Παρουσίαση εργασίας με τίτλο: ‘Phenotypic characterization of apple cultivars in the Department of Deciduous Fruit Trees in Naoussa’.
  • Προφορική παρουσίαση της Δρ Π. Δρογούδη με τίτλο «Climate change impacts on rain pattern during the summer months and effects on peach cultivars during maturation” των Drogoudi P και Pantelidis G. στο συνέδριο 2nd International conference ADAPT2CLIMATE 24-25 Ιουνίου 2019 στο Ηράκλειο Κρήτης. Παρουσιάστηκαν αποτελέσματα αξιολόγησης της ζημιάς που προκλήθηκε από βροχόπτωση σε διαφορετικές ποικιλίες ροδακινιάς που βρίσκονται στον πειραματικό αξιολόγησης ποικιλιών ροδακινιάς στο ΤΦΟΔ (ΕΕ4). Η εργασία έχει κατατεθεί στο περιοδικό Scientia Horticulurae και περιμένουμε τα αποτελέσματα της κρίσης της.
  • Προφορική παρουσίαση της Δρ Π. Δρογούδη με τίτλο «Επίδραση της ποικιλίας σε ποιοτικά χαρακτηριστικά καρπών, ροδακινιάς, νεκταρινιάς και βερικοκιάς» των Γ. Παντελίδης, Κ. Ζιάκου, Κ. Καζαντζής, Α. Ντίκας και Π. Δρογούδη στην 29η Συνεδρίαση της Ελληνικής Εταιρίας της Επιστήμης των Οπωροκηπευτικών, 16-18/10/2019 στην Πάτρα. Παρουσιάστηκαν ερευνητικά αποτελέσματα αξιολόγησης αγρονομικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών διαφορετικών ποικιλιών.
  • Πόστερ / παρουσίαση της Δρ Π. Δρογούδη με τίτλο «Αξιολόγηση του μηχανικού αραιώματος ροδακινιάς στο κόστος παραγωγής και την ποιότητα των καρπών διαφορετικών ποικιλιών» των Γ. Παντελίδης, Κ. Ζιάκου, και Π. Δρογούδη στην 29η Συνεδρίαση της Ελληνικής Εταιρίας της Επιστήμης των Οπωροκηπευτικών, 16-18/10/2019 στην Πάτρα. Παρουσιάστηκαν αποτελέσματα αποτελεσματικότητας του μηχανικού αραιώματος σε διαφορετικές ποικιλίες κυρίως κονσερβοποιήσημου ροδάκινου, που έγινε σε πειραματικό αξιολόγησης στο ΤΦΟΔ.
  • Γραπτή ανακοίνωση με τίτλο «High-throughput sequencing identifies a new robigovirus in sweet cherry» των Katsiani A., Katis N., Maliogka V., Li S., που έγινε στο APS Annual Meeting, Cleveland, Ohio, USA 3-7 August,  2019.